نگاهی به معاهدات بین المللی عصر امانیه

شمار خوانندگان این مطلب تا حال: 0

۲۰۲۲/۰۴/۱۱

پوهاند نصرالله «ستانکزی »
استاد پوهنځی حقوق وعلوم سیاسی پوهنتون کابل

نگاهی به معاهدات بین المللی عصر امانیه

چکیده :

تاریخ روابط خارجی افغانستان ، از زمان عصر نوین اش که با زمامداری مرد بزرگ تاریخ این سر زمین  احمد شاه بابا آغاز می گردد، وتا امروز ادامه دارد ؛دارای فراز ها ونشیب های متعدد بوده ، که یک بخش آن ها را معاهدات وقرار داد های بین المللی تشکیل می دهد۰

معاهدات بین المللی که حکومات وزمامداران مختلف ؛ درمقاطع مختلف منعقد نموده اند ،گاهی جزء از افتخارات تاریخ این سرزمین بوده ؛ وگاهی هم متاسفانه مایه شرم ساری وعقب گرد درتاریخ ما  محسوب می گردد۰

یکی؛از دوره های درخشان انعقاد معاهدات وقراداد های بین المللی افغانستان عصر امانیه (۱۲۹۸ الی ۱۳۰۷ خورشیدی ) است ۰ دراین عصر است که افغانستان به مثابه کشور مستقل در حقوق بین الملل وارد  مناسبات بین المللی جهانی گردیده ، وازسوی دیگر با انعقاد معاهدات وقرار داد های بین المللی بادول مختلف جهان جایگاه حقوقی مستقل خویش را مسجل ساخته است۰

اصطلاحات کلیدی : معاهده ، دولتین ، قرارداد تجارتی ، قونسلگری وسفارت ۰

مقدمه :

اصولا تاریخ معاصر افغانستان که از عصر احمد شاه بابا (۱۷۴۷ میلادی ) آغاز میگردد ، ودر خم وپیچ روزگار ؛اینک تا سده بیست ویکم میلادی ادامه دارد ۰

بخش از این تاریخ ؛تاریخ روابط خارجی کشور ما است ؛ که طبیعتا با تحولات متعدد ملی وبین المللی متحول بوده است ۰ که این مناسبات در عصر ما در چار چوب اصول وقواعد حقوق بین المللی تنظیم میگردد۰ ونیز طوریکه مبرهن است در زمره سایر مصادر حقوق بین الملل یکی هم معاهدات بین المللی می باشد ۰

در کنار آنکه افغانستان در طول سده های گذشته با دول مختلف مجاور  وبعید از خود روابط بین المللی گوناگون ( نظر به شرایط حاکم عینی وذهنی دوره های زمانی معین)  داشته ، اما بعد ازسال ۱۲۹۸ خورشیدی (۱۹۱۹ میلادی ) این کشور وارد مناسبات بین المللی جدید گردید ، بدین معنی که ازیکسو افغانستان به عنوان یک کشور مستقل وکامل الحقوق وارد مناسبات بین المللی گردیده ، وثانیا به مثابه یک دولت مدرن مطابق نیاز وستندرد های حقوق بین المللی  آن دوران وارد بازی جهانی شد۰

آغاز گر این تحولات شخص شاه امان الله وهمکاران او بخصوص متصدیان سیاست خارجی وگرداننده  گان دستگاه دپلوماسی آن دوران افغانستان  بوده اند ۰ در کنار اقدامات ، فعالیت ها واجرأت ای که در عرصه تامین روابط متساوی الحقوق در ایندوره روی دست گرفته شد ، یکی هم عقد معاهدات بین الدول بین دولت افغانستان وسایر دول بود ، که از این راه علاوه بر آن که دولت جدیدالتاسیس میخواست مشروعیت اش را ثابت کند ، از سوی دیگر برای انکشاف وترقی اش از منابع بین المللی بهره گیرد وخود را از احتیاج  وانحصار اقتصادی هند برتانوی برهاند وهم چنان با این اقدامات اش به عنوان یک کشور مستقل  وارد تعاملات با اروپا وامریکا شود ۰

 درچنین یک فضا ومنطق ؛افغانستان با یک تعداد دول همسایه ودول وسازمان ها در کنار تامین مناسبات دپلماتیک  وتاسیس سفارت خانه و قونسلگری ها ، معاهدات وقرار داد ها را منعقد ساخت ، که اینک در ذیل  ( در حدود یک مقاله علمی – تحقیقی ) اختصاراً به شناسایی آن ها می پردازیم ۰

۱-معاهده فی مابین روس وافغانستان :

این معاهده که بین نمایندگان با صلاحیت دولتین شاهی افغانستان (که در مقدمه آن به عنوان دولت  علیه بهیهٔ افغانستان یاد شده ) وروسیه( که درمعاهده بنام دولت جمهوریه اشتراکیه اتحادیهٔ شورایه روسیه یاد گردیده است)  ، در ۹حوت ۱۲۹۹ خورشیدی (۲۸ فبروری ۱۹۲۱ میلادی) در ماسکو امضاء ، ودر ۲۲ اسد سال ۱۳۰۰ خورشیدی مطابق (۲۱ اگست ۱۹۲۱ میلادی ) بعد از تایید شاه امان الله بین طرفین تعاطی شد۰

برای انعقاد این معاهده که شامل یک سرآغاز و۱۲ فقره بود  ، ازجانب افغانستان ؛محمد ولی خان، میرزا محمد خان وغلام صدیق خان واز جانب روسیه گیورگی واسلویچ چیچرن له ومیخاییلویچ قارا خان موظف شده بودند۰ 

بر اساس صراحت فقره اول معاهده دولتین استقلال یکدیگر را برسمیت می شناسند( دولت روسیه نخستین دولتی بود که استقلال افغانستان را برسمیت شناخت ، متقابلا دولت افغانستان نیز نخستین کشوری بود که دولت جدید التاسیس شورا ها را برسمیت شناخت )  و توافق بر تامین روابط سیاسی را مسجل کردند ؛ این فقره چنین صراحت داشت:«طرفین عالیین معاهدین استقلال یک دیگر را اعتراف نموده متعهد هستند انرا محترم بشمارند وفیمابین خود بمناسبات سیاسیه صحیحه داخل میشوند۰»۰

چنانچه براساس صراحت همین فقره بود که علاوه بر تاسیس سفارت خانه ها در پایتخت های کشور های منعقد کننده معاهده ؛ دولت شورا ها پنج قونسلگری و دولت افغانستان هفت قونسلگری ، در قلمرو یکدیگر تاسیس می نمودند ۰ چنانچه در اینمورد فقره ۵ این معاهده چنین مشعر بود :« قونسلگری های روسیه در اعصار هرات، مزارشریف ، قندهار، غزنین ومیمنه مقرر می شوند وجنرال قونسلگری دولت علیه افغانستان در تاشکند وقونسلگری های دولت علیه افغانستان در پتروگراد،قازان، خوقند ،سمرقند، مرووکراسناد مقرر میشوند۰

تشریح -ترتیب ووقت افتتاح حقیقی قونسلگریهای روسیه در افغانستان  وقونسلگری های افغانستان درروسیه از طرفین معاهدین بموجب موافقه جداگانه  تعیین میشوند۰»۰

دراین معاهده، بر مبارزه برای حصول استقلال ملل شرق و اصل خودت ارادیت ملت توافق داشته اند ،چنانچه در  فقرهٔ هفتم آن چنین آمده بود :« طرفین عالیین معاهدین آزادی ملل شرق را به اساس خود مختاری وبموافق خواهش عمومی هر ملت ازملل آن قبول میکند۰»۰

در این معاهده برای استقلال کشور های آسیای مرکزی نیز بر مبنای اصل تعین سرنوشت ملل توسط خود شان ؛ حق انتخاب بودن با روس یا مستقل زیستن  پیش بینی شده بود ۰ واین ممکن از جانب دولت افغانستان بدین لحاظ مطمع نظر بوده باشد که افغانستان دولت اسلامی  بود وتسلط استعمار اجانب وغیر مسلمین بر مسلمان ها را ناروا می شناخت ، در این خصوص در فقره هشتم این معاهده چنین صراحت وجود داشت :«بنابر اثبات فقره هفتم معاهده هذا طرفین عالیین معاهدین استقلال وازادی حقیقی دولت بخارا وخیوه را بهر طرز حکومتی که بموافق خواهش ملل آنها  باشد قبول می کند۰»۰

در معاهده روس وافغانستان  ، در ضمن فقرات مختلفه اش به موارد آتی موافقه شده بود:

-اصل تساوی معاهدین به اساس عرف وتعاملات بین المللی،

-مصوونیت سفارت ها به مثابه قلمرو کشور مربوط در خاک کشور متوقف فیها ،

-قبولی آتشه های نظامی در قلمرو یک دیگر،

-روسیه متعد شده بود اموال حکومت افغانستان ؛بدون محصول ترانزیت شود ،

روسیه معهد شده بود که به دولت افغانستان امداد مالی ومادی نماید، و

روسیه متعد شده بود که اراضی متعلق به افغانستان که قبلا اشغال شده بودرا مجددا به این کشور  می سپارد ، درا ین باره فقره نهم معاهده فوق الذکر چنین مشعر بود :«برای اجرا کردن وعدهٔ حکومت جمهوریه اشتراکیه اتحادیه شوراییه روسیه بتوسط ریس آن  جناب لنن بجانب وزیر مختار دولت علیهٔ افغانستان  داده شده است دولت روسیه قبول میکند که زمین های واقعه در منطقه سرحدی که در قرن گذشته متعلق به افغانستان بوده است به افغانستان  تسلیم کند با مراعات اساس عدل وانصاف وخواهش آزادانه مللی که در آن زمین ها سکنا دارند۰

ترتیب اظهار وتعین آرای اکثریت اهالی دایمی آنجا به موافقه جداگانه  بین دولتین بتوسط وکلای طرفین قرار داده میشود ۰»۰

نا گفته نماند که طرفین موافقه نموده بودند ؛ که معاهده مذکور بعد از تصدیق سران دولتین حیثیت. قانون را حایز می شد ، چنانچه فقره دوازدهم معاهده چنین بود :«معاهده هذا بعد از اثبات حکومتهای طرفین عالیین معاهدین صورت قانون خود را حاصل میکند ومبادله تصدیق نام ها در کابل میشود۰»۰

معاهده مذکور به زبان های فارسی وروسی ترتیب شده بود وهردو متن از عین اعتبار برخوردار بودند۰

۲-معاهده مودت وصداقت کارانه – بین اعلحضرت پادشاه افغانستان واعلحضرت پادشاه مصر :

شاه امان الله ؛ در سال ۱۹۲۷میلادی به منظور یک سفر رسمی وکاری طولانی وارد کشور های اروپایی ، آسیایی وافریقایی(مصر ) گردید ۰

از قراین واسناد دست  داشته چنین بر می اید که سفر امان الله خان به عدن ومصر غیر رسمی وصرف حالت ترانزیت‌ پلان شده بود – چنانچه این سفر در عدن صرف عبوری سپری شد ۰

اما ، زمانیکه دولت مصر از سفر شاه امان الله خان (به عنوان پادشاه یک دولت اسلامی ومستقل) آگاه شد ، از او رسما استقبال نمودند ۰ شاه امان الله خان وهیت افغانی در دوران مسافرت شان در مصر باملک فواد پادشاه وعبدالخالق ثروت پاشا ؛ صدراعظم مصر ملاقات ها نمود ، در این ملاقات ها طرفین عقد معاهده دوستی وتاسیس روابط سیاسی موافقت نمودند (البته روابط سیاسی ودپلماتیک بین دوکشور بعدا در عصر نادرشاه تاسیس شد۰)۰

به اساس همین تفاهم بود که ؛بعدا این معاهده مودت بین دوکشور در۱۰ جوزای سال ۱۳۰۷ خورشیدی مطابق ۲۰ می ۱۹۲۸ میلادی، در چار ماده منعقد گردید۰

این معاهده ؛که به زبان های فارسی وعربی ترتیب گردیده ، ودرحقیفت نخستین معاهده دوستی بین افغانستان ویک کشور عربی شناخته شده می تواند،ازطرف افغانستان ان را علی احمد خان ( که دران زمان والی کابل بود ) واز جانب مصر واصف بطرس غالی (دران زمان وزیر خارجه مصر) ، امضا شد۰

بر اساس مادهٔ اول این معاهده ، طرفین به دوستی دایمی متعهد می شوند ؛  چنانچه دراین خصوص چنین صراحت به ملاحظه می رسد :«بین دومملکت افغانستان ومصر وملتین آن صلح وصفای خلل نا پذیر ودوستی خالص ودایمی بر قرار خواهد بود۰»۰

به اساس ، این معاهده طرفین توافق نمودند تا روابط سیاسی شان را بر مبنای حقوق بین المللی و تعاملات بین المللی تامین نمایند ۰ 

در مادهٔ سوم این معاهده ، بر عقد قرار داد های تجارتی واقتصادی تاکید شده بود ، چنانچه این مادهٔ چنین مشعر بود : «طرفین متفق می شوند که در موقع مناسب بعقد قرار داد های تجارتی واقتصادی بین خود مبادرت مینمایند ۰»۰

۳- معاهده مؤدت دولت شاهی افغانستان ودولت شاهنشاهی ایران :

این معاهده که در اول سرطان سال ۱۳۰۰ هجری خورشیدی ، مطابق پانزدهم شوال المکرم سال هجری قمری؛ بین عبدالعزیز سفیر دولت افغانستان و محتشم السلطنه ؛ وزیر خارجه دولت ایران در ۱۲ فصل و ۳ فصل الحاقیه ؛ در تهران امضأ گردید ۰

این معاهده ، بعدا در ۱۵ سنبله سال ۱۳۰۲ خورشیدی ،مطابق ماه محرم الحرام سال ۱۳۴۲ هجری خورشیدی ، در مسجد عیدگاه ازطرف شاه امان الله خان امضا گردید ۰ قبلا این معاهده از جانب سلطان احمد شاه قاجار ؛پادشاه ایران امضأ گردیده بود۰ البته متن امضا شده توسط نصرالله خان اعتلاالملک سفیر مختار ایران در عین مجلس به امان الله خان تقدیم شد۰ 

در آغاز  معاهده؛ بعداز آیات از قرآن کریم،در ضمن یک مقدمه مختصر از ضرورت انعقاد چنین یک معاهده ؛ که مبنای آن را مسلمان بودن ،هم نژاد بودن وهمسایگی وانمود ،کرده بودند۰ ودرقسمت پایانی آن دولتین نمایندگان با صلاحیت شان رابرای انعقاد عهد نامه مذکور معرفی داشته اند۰

در معاهده ،هر ماده تحت نام فصل آمده ،مثلا در فصل اول آن چنین می خوانیم :«از امروز به بعد دوستی صادقانه ومناسبات حسنه فیمابین ایران وافغانستان  واتباع دولتین مزبور تین بر قرار خواهد بود ۰»۰

دراین معاهده؛ در موارد آتی توافق بعمل آمده بود:

تامین روابط دپلماتیک وسیاسی در سطح سفارت بین هر دولت،

حفظ ورعایت حقوق اتباع هردو کشور درقلمرو کشور های یکدیگر،

در این معاهده اصل صلاحیت سرزمینی در صورت ارتکاب جرم ؛ بین طرفین به رسمیت شناخته شده بود ، چنانچه در این مورد فصل چارم معاهده مذکور چنین صراحت دارد :«اتباع دولتین متعاهدین، مقیم یا مسافر در مملکت همدیگر تابع قوانین محلی بوده مرافعه ومناقشه وجنحه وجنایت آنها  در محاکم عدلیه محلی ایران وافغانستان رسیدگی وتسویه خواهد گردید، مامورین سیاسی یا قونسلگری طرفین معظمتین به هیچ وجه حق دخالت در مسایل قضایی اعم از حقوقی وجزایی اتباع خود در خاک یکدیگر نداشته ومرجع دعاوی اتباع دولتین محاکم داخلی دولت متوقف فیها خواهد بود۰»،

هم چنان؛در این معاهده، برای نخستین بار موضوع استرداد مجرمین با یک کشور خارجی مطرح گردیده است ۰در این خصوص فصل هفتم ؛ این معاهده چنین صراحت دارد :« در صورت تقصیر وفرار یکی از اتباع دولتین متعاهدتین بمملکت دیگری، مامورین دولتین متعظمتین حق خواهند داشت که بوسیله مجاری سیاسی اعاده او را به مملکت خود تقاضا نمایند، واز طرف حکومت محلیه، از این مساعدت خودداری نخواهد شد۰ ولیکن مقصرین سیاسی ازاین مستثنی خواهد بود۰»،

به اساس فصل پنجم آن معاهده؛ طرفین در قلمرو یکدیگر  جنرال قونسلگری ، قونسلگری و وایس قونسلگری یا وکیل قونسلگری تاسیس می نمودند،

اتباع طرفین از مکلفیت های اختصاصی نظامی وسیاسی در قلمرو یکدیگر معافیت داشتند ،

در این معاهده توافق بعمل آمده بود که طرفین قرار داد های تجارتی و فنی را منعقد مینمایند،

دراین معاهده بر بی طرفی طرفین در زمان جنگ باکشور ثالث ، به اینگونه توافق شده بود:«وقوع جنگ بین یکی از دولتین متعاهدتین بادولت ثالثی، موجب حدوث خلل در روابط دوستی ومودت بین الطرفین نبوده، واز طرف دیگر ملتزم خواهد بود، که از تسهیل موجبات موفقیت دولت دشمن بر طبق قوانین بیطرفی احتراز کند۰ »،

درصورت بروز اختلافات باید موضوعات از طریق مسالمت آمیز حل وفصل می شد ، و 

معاهده متذکره به زبان فارسی تحریر گردیده بود ۰

ناگفته نماند که الحاقیه های سه گانه معاهده متذکره تشریح مواد مرتبط ؛ان بود۰

 هم چنان ؛ در سال ۱۳۰۵ هجری شمسی یک پروتوکول بین دولتین امضأ گردیده بود۰

۴- معاهدهٔ صلح راولپندی :

بعد ازانکه ؛شاه امان الله خان اعلان استقلال عام وتام نمود؛ و جنگ سوم افغان وانگلیس بوقوع پیوست ، که به پیروزی افغان ها منتج ودولت انگلیس پیشنهاد متارکه را نمود۰ این پیشنهاد از جانب افغانستان پذیرفته شد ، وبتاریخ ۳ جون ۱۹۱۹ میلادی بین طرفین متارکه اعلان گردید۰

بعد از اعلام متارکه بین افغانستان و برتانیه ، سلسله مکاتبات بین مقامات هر دو کشور تعاطی گردید؛که درنهایت امر منتج به عقد معاهده صلح راولپندی در ۸ اگست سال ۱۹۱۹ میلادی مطابق ۱۱ ذیقعده سال ۱۳۳۷ هجری قمری گردید 

این معاهده که دارای ۵ مادهٔ بود ، آن را از جانب افغانستان علی احمد خان واز طرف برتانیه سرهملتن گرانت سکرتر امور خارجه وریس هیت انگلیس امضأ گردید۰

در مقدمه این معاهده ؛هدف آن تجدید حیات صلح آمیز بین افغانستان وبرتانیه شناخته شده است۰

قبل از اینکه به محتویات معاهده مذکور بپردازیم ، این نکته قابل یاد دهانی است ؛و آن اینکه معاهده متذکره به نفع انگلیس منعقد گردیده است ۰

موضوعات مرتبط به معاهده صلح راولپندی قرار ذیل بود:

معاهده در مادهٔ نخست خویش ضمن آن که افغانستان را به عنوان دولت مستقل می شناسد ، بین دولت افغانستان وبرتانیه ، بر تامین صلح توافق می کند ، چنانچه این مادهٔ چنین مشعر بود :« از روز امضأ شدن این معاهده فی مابین دولت بهیهٔ برتانیه بر یکطرف و دولت افغانستان بطرف دیگر مصالحت خواهد بود ۰»،

سلب انتقال سلاح وسایر تجهیزات حربی ازطریق قلمرو هند ، به علت جنگی که افغانستان علیه برتانیه انجام داده بود ،

به اساس این معاهده ،عطایای که با امیر حبیب الله خان ،  دردوران سفراش در سال های ۱۹۰۶ و۱۹۰۷ میلادی صورت گرفته بود از جانب انگلیس ها ضبط گردید ، 

در جریان جنگ استقلال افغانستان ، علاوه بر آن که سفارت افغانستان و قونسلگری های  کشور در هند برتانوی؛مسدود گردید ، علاوه بر آن تمامی اموال و اسناد مرتبط به آن از سوی مقامات انگلیس ضبط شد(غبار:۱۰۰۷)۰

اما ، در معاهده مزبور  ، تامین روابط مشروط به قناعت جانب برتانیه بود ، چنانچه مادهٔ چارم آن معاهده چنین مشعر بود :«در آن واحد دولت بهیهٔ برتانیه مایل می باشند که دوستی قدیم را که تا این همه مدت طولانی فیمابین افغانستان وبرتانیه عظمی وجود داشته است مجددا بر قرارنماید مشروط بر اینکه دولت موصوفه اطمینان داشته باشند که دولت افغانستان طبعاٌ مایل میباشند که دوستی دولت بهیهٔ برتانیه را مجدداٌ حاصل نمایند، علیهذا مشروط براینکه دولت افغانستان این امر از کردار  ورفتار خودشان ثابت نمایند دولت بهیهٔ برتانیه آماده خواهند بود که بعد از شش ماه سفارت دیگری ر از جانب افغانستان  برای مذاکره وقراردادی که رافع منافع مشرکه دولتین علیتن باشد ونیز برای قراری مجدد دوستی قدیم بر اساس خاطر خواه پذیرا نمایند۰»۰

ومادهٔ پنجم ، معاهده راجع به قبول حدود سرحدی دو دولت طبق گذشته بود ۰

۵-معاهده مودت بین افغانستان وبرتانیه:

بعد از آنکه معاهده صلح راولپندی بین افغانستان وبرتانیه منعقد گردید ، ودولت انگلستان استقلال افغانستان را به رسمیت شناخت ، به دوام معاهده ۱۹۱۹ میلادی ؛معاهده دوستی ومودت بین دوکشور در ۳۰ عقرب سال ۱۳۰۰ خورشیدی ؛ مطابق ۲۲نوامبر سال ۱۹۲۱ میلادی ؛در ۱۴ مادهٔ و۲ ضمیمه عقد گردید۰

محتویات این معاهده قرار ذیل بودند:

مادهٔ اول ؛ این معاهده که اساس سایر مواد آن راتشکیل می‌دهد دولتین استقلال کامل یکدیگر را می شناسند ، چنانچه این مادهٔ چنین مشعر بود :«دولتین علیتین برتانیه  وافغانستان  بالمقابل تمامی حقوقی استقلال داخلی وخارجی یکدیگر خود شانرا تصدیق نموده محترم میشمارند۰»۰

در این معاهده جانبین پیرامون موضوعات آتی توافق کردند 

-تاکید بر تعین حدود سرحدی به استناد معاهده ۱۹۱۹ میلادی،

-اعزام وزیر مختار ازجانب افغانستان به دربار لندن وبر عکس آن در دربار کابل ،نا گفته نماند که قبل براین افغانستان در هند نماینده سیاسی داشت ؛ این درحالی است که بعد از انعقاد این معاهده دیگر افغانستان در دربار سلطنت انگلیس دارای سفیر شد،

-هم چنان توافق بعمل آمد که طرفین در پایتخت های شان آتشه های نظامی یکدیگر را می پذیرند،

-به اساس این معاهده دولت افغانستان حق تاسیس قونسلگری ها را در کلکته ، بمبی (مبی حالیه) وکراچی یافت ومتقابلا انگلیس ها در کندهار وجلال اباد حق داشتن قونسلگری رادارا گردیدند۰

-دو طرف حقوق دپلماتیک ومصونیت های آن ها را متقبل شدند ۰ این موارد در ضمیمه شماره دومین معاهده به شرح ذیل آمده بود «الف- سفارت خانه ها وجنرال قونسل وقونسل خانه‌های علییتین عاقدین هیچگاه بطور پناهگاه مجرمین سیاسیه یا حقوقیه یا بطور اجماع گاه برای تقویت حرکات فسادیه یا مجرمانه یا بطور مخزن اسلحه استعمال کرده نخواهد شد۰

ب- وزیر مختاراعلیحضرت پادشاه انگلستان مقیم دربار کابل به معه اهل وعیال خودونایب ها ومعاونها واتشه های خود وخدامی یا نوکر های او وقاصد های سیاسی او که تبعه دولت بهیهٔ برطانیه باشند ازدایره محاکمات حقوقیه دولت علیه افغانستان  علی الترتیب مستثنی خواهد بود مشروط بر اینکه وقتا فوقتا وزیر مختار مذکور یک فهرست  اشخاصی را که در خصوص آنها اینگونه استثنا طلب کرده می شود به دولت علیه افغانستان بدهد وبموجب همین قسم شرط وزیر مختار اعلیحضرت پادشاه دولت علیه افغانستان مقیم دربار شاهی لندن که همه سفرای دول در آنجا مقیم میباشند بمعهٔ اهل وعیال خود ونایب ها ومعاونها  واطشه های خود وخدامی یا نوکر ها خانگی اوویا قاصد های سیاسی او که تبعهٔ دولت علیه افغانستان باشند از دایره محاکمات حقوقیه برطانیه علی الترتیب مستثنی خواهند بود، اگر یکنفر تبعهٔ افغانستان ارتکاب جرم یا جنایتی بر خلاف وزیر مختار دولت بهیهٔ برطانیه نماید یا برخلاف اشخاص مذکوره فوق که به سفارت برطانوی تعلق دارند بموجب قانون محلیه در محاکمات افغانستان که داخل حوزه اختیار آن ارتکاب جرم شده است اجرای معامله کرده خواهد شد وبالعکس در خصوص جرایمیکه در انگلستان از جانب تبعهٔ دولت بهیهٔ  برطانیه بر خلاف وزیر مختار دولت علیه یا اشخاص دیگر مذکورهٔ فوق که بسفارت دولت علیه افغانستان  تعلق دارند ارتکاب شودبهمان  وضع رفتار نموده خواهد شد۰

۶- قرارداد تجارتی بین افغانستان وبرطانیه:

به تعقیب معاهده صلح راولپندی ومعاهده مودت بین افغانستان وانگلستان ، سومین توافق بین الدولتی بین این دوکشور؛قرارداد تجارتی بین افغانستان وبرتانیه بود که در ۱۵ جوزای سال ۱۳۰۲ هجری شمسی ؛بر مبنای مادهٔ ۱۲ معاهده روالپندی منعقد گردید۰

این قرارداد که دارای ۵ مادهٔ بود از جانب افغانستان وزیر تجارت غلام محمد خان وفیض محمد خان مستشار وزارت خارجه وازطرف برتانیه نمایندگان آن دولت در کابل امضأ ۰ودر پایان آن وزیر امور خارجه انگلیس ؛امضأ کرده بود۰

این قرار داد در حقیقت حق تجارت ترانزیت افغانستان از طریق قلمرو هند برتانوی را تنظیم می کرد؛ چنانچه مادهٔ اول این قرارداد چنین مشعر بود:« اموالیکه به ترانزیت هندوستان برای داخل شدن به افغانستان  مطابق بموادششم وهفتم عهدنامه بین الدولتین افغانستان وبریطانیا مورخه ماه نوامبر ۱۹۲۱ع مطابق بماه عقرب سنه ۱۳۰۰ هجری شمسی طالب وحایز مفاد باشد ، باید از سه راه ذیل بهر کدامیکه مطلوب باشد از سرحدات هندوستان بگذرند ۰

(۱)راه پشاور-خیبر-طورخم

(۲)راه تهل-پاره چنار-پیوار

(۳)راه چمن-قلعه جدید»۰

در واقعیت امر ؛این قرارداد راه های عبور اموال ترانزیت افغانی را مشخص کرده بود۰

۷- معاهده مودت بین دولت شاهی افغانستان ودولت آلمان :

این معاهده ، درماه حوت سال ۱۳۰۴ هجری خورشیدی ؛ بعد از تصدیق شاه امان الله خان نافذگردید۰ این معاهده دارای یک مقدمه وچار مادهٔ بود که اساس دوستی صلح آمیز بین دولت شاهی افغانستان ودولت المان را گذاشت ۰ چنانچه در مادهٔ اول آن   معاهده می خوانیم :«از این روز بعد کماکان صلح مصؤن از تعرض-دوستی خالصانه دایمی فیمابین دولتین عالیتین افغانستان والمان حکمفرما خواهد بود۰»۰

به تعقیب این مادهٔ ، در مادهٔ دوم آن معاهده در خصوص تامین روابط دپلماتیک وسیاسی چنین آمده بود :«دولتین عالیتین عاقدین در نزد طرف دیگر خود ها رابذریعه سفارت تمثیل مینمایند، روسا وسایر اعضای شناخته شده شان ، امتیازات سیاسی را بموافق قواعد عمومیه حقوق بین الدول مساویاً ومتبادلاً دارا هستند؛»۰

۸-موافقه وقراردادفیمابین جمهوریه اشتراکیه اتحادیه شوراییه روسیه ودولت علیهٔ افغانستان در حق تبعه وتابعیت :

این موافقه وقرار داد که در خصوص تامین حقوق اتباع این دو کشور در موارد کسب تابعیت ِ، ازدواج و صیانت اموال ودعوی ؛ بین محمود طرزی وزیر خارجه افغانستان و راسکول نیکوف ، درکابل به تاریخ ۱۴ سنبله سال ۱۳۰۰ هجری خورشیدی مطابق ۶ ماه سبتمبر۱۹۲۱ میلادی؛ درکابل امضأ وحاوی ۱۰ مادهٔ بود۰

دراین موافقه در موارد آتی توافق به عمل آمده بود :

تامین مصؤنیت اموال اتباع دوکشور در حین اقامت ، در قلمرو یک دیگر،

تامین حق سیاحت به اتباع همدیگر؛

احترام گذاشتن به ادای مناسک مذهبی اتباع کشور های یک دیگر؛

در صورتیکه زن ی درعقد نکاح مردی که تابعیت کشور ی منعقد کننده این قرار داد را دارا می بودند ، تابعیت زن تابع زوج میگردید؛ 

در صورت که اتباع هر یک از کشور های منعقد کننده قرارداد،خواهان کسب تابعیت در کشور جانب مقابل می شد ، موافقه دولتین در این خصوص حتمی بودند؛

عدم استخدام اتباع یک دیگر به خدمت عسکری؛و

به رسمیت شناختن حق دعوی اتباع یک دیگر  مطابق قوانین داخلی دول طرف قرارداد۰

۹- معاهده دولت پادشاهی افغانستان ودولت جمهوری فرانسه در باب حفریات اثار قدیمه افغانستان :

در۲۸ اپریل سال ۱۹۲۲ میلادی ؛ نخستین معاهده دوستی وتاسیس روابط دپلماتیک بین افغانستان وفرانسه ؛توسط وزارت امور خارجه فرانسه و محمد ولی خان سفیر افغانستان ؛ در پاریس امضأ گردید که بر مبنای آن هر دوکشور به تاسیس سفارت خانه در پایتخت های یک دیگر مبادرت ورزیدند ۰

 بعداً ؛ به تاریخ ۲ سپتامبر سال ۱۹۲۲ میلادی ؛ معاهده دولتین افغانستان وفرانسه در مورد حفریات برای مدت سی سال توسط نماینده جمهوری فرانسه موسیه فوشه (که متخصص باستانشناسی بود) ودولت افغانستان در سیزده فصل ؛ به اساس هدایت شاه امان الله خان ؛ به امضأ رسید۰

به اساس این معاهده فرانسوی حق انحصاری حفریات را حاصل کردند ۰ آثار منحصر به فرد جزء ملکیت افغانستان بود ، اثار نفیسه از قبیل طلا ، نقره وجواهرت متعلق به جانب افغانی و اثار غیر نفیسه مانند اشیای مثل مس ، آهن ، سرب ، سنگ وخطوط بطور مناصفه بین دولت ها  تقسیم می شد ، اما بشرطیکه اثر منحصر به فرد نه می بود۰

صلاحیت تفتیش؛ معاهده را دولت افغانستان دارا ٔ بود ۰ معاهده به زبان های دری وفرانسوی ترتیب شده بود ، وهردو از اعتبار مساوی بر خوردار بودند۰

۱۱- سایر معاهدات – افغانستان ، در این دوره معاهده دوستی را با کشور پولیند ؛درسال ۱۹۲۳ میلادی  بین محمود طرزی  وزیر مختار دولت شاهی افغانستان ودولت شاهی بلژیک  در پاریس به امضأ رسید ۰(پوپلزایی:۶۱)۰

 در کنار آن این معاهدات فنی وتخنیکی نیز بین افغانستان وسایر کشور ها منعقد گردید:

در ضمن سفر اروپایی ، شاه امان الله خان در سال های ۱۳۰۷ و۱۳۰۸ هجری شمسی ؛ یک تعداد معاهدات علمی وفنی با کشور ها وسازمان های بین المللی منعقد شد ؛ که در اینجا صرف از آن ها نام ببریم۰

-قرار داد تلگرام بین المللی؛

-قرار داد پوسته بین المللی ؛

-قرارداد کشیدن ریل با فرانسه ؛

قرارداد کشیدن ریل با المان؛

 قرارداد فروش لاجورد؛

قرار داد کشف معادن وتاسیس کار خانه آهن ریزی(ذوب آهن)؛

قراردادها باب استخراج تیل؛

قرار داد ترانزیت آزاد با پولیند؛

حاصل کردن حقوق کامله الوداد تجارت از المان؛

قرار داد فرهنگی با دولت فرانسه؛و

قرار داد فرهنگی با دولت المان ۰(پوپلزایی:۳۸۹)

نتیجه گیری :

 عصر امانیه ؛ دراغاز قرن بیستم میلادی سر آغاز تحولات در کشور بود ۰ در این دوران است که افغانستان به مثابه یک دولت مستقل کامل الحقوق وارد مناسبات جهانی گردید و با انعقاد معاهدات با دول همسایه وسایر قاره ها وسازمان های بین المللی آن دوران وارد روابط بین‌المللی آن زمان شد۰

 معاهدات بین المللی آن دوران در حقیقت سر آغاز روابط افغانستان با جهان شناخته می شود ؛که در واقعیت در سال های پسین قرن بیستم واینک در سال های ربع نخست قرن بیست ویکم با تحولات گوناگون سیر تحول. اش را پیموده است۰

افغانستان در مدت دوران امانیه ؛ثابت ساخت که علاقمند تامین روابط بین المللی از طریق عقد معاهدات بین المللی با دول وسازمان های بین المللی است ؛ واز این راه وارد میدان مناسبات بین المللی به اهداف ذیل گردید:

تثبیت جایگاه افغانستان ؛ به عنوان یک دولت مستقل ؛

جلب مساعدت های علمی ، اقتصادی وفرهنگی جهان واستفاده از تجارب جهانی به منظور توسعه وانکشاف افغانستان ؛و

فعالیت به منظور صلح وثبات جهان از طریق همکاری متقابل ومساویانه با دول دیگر۰

بناً؛ امروز که از آن زمان بیشتر از یک قرن می گذارد نیاز است که: 

با مطالعه دقیق و موشگفانه آن عصر برای نسل جوان عرصه حقوق بین المللی وسیاست گذاری خارجی آموخت ؛ افغانستان به طور تصادفی وارد مناسبات بین المللی عصر  نگردیده ؛بلکه پیش گامان بزرگ ی اساس آن را قبلا گذاشته اند ؛ که اینک ما پیروان آن هستیم۰

ماخذ:

۱- پوپلزایی ،وکیلی  (۱۳۹۷)، تاریخ مطابع وجراید در افغانستان ، جلد اول ، آکادمی علوم افغانستان ، مطبعه دولتی ۰

۲- پوپلزایی ، وکیلی، (۱۳۹۶ )، سلطنت امان الله شاه واستقلال مجدد افغانستان ،جلد دوم ،علامه رشاد آکادمی ، کندهار۰

۳-غبار ، میر غلام محمد ، (۱۳۸۸ ) افغانستان در مسیر تاریخ، جلداول ، چاپ دوازدهم ، پشاور۰

۴-قرار داد تجارتی بین افغانستان وبرطانیه،(۲۱ حوت ۱۳۰۵ شمسی)، شرکت رفیق ، طبع دوم ، کابل افغانستان ۰

۵-موافقه وقرار داد فیمابین جمهوریه اشتراکیه اتحادیه شوراییه روسیه و دولت علیه افغانستان در حق تابعیت وتبعه، (۱۵ جدی ۱۳۰۵ شمسی)، مطبعه شرکت رفیق، کابل۰

۶- معاهده بین روس وافغانستان ،( ۱۳۰۰ شمسی ) مطبعه رفیق ، کابل۰

۷- معاهده مودت بین افغانستان وبرتانیه (۳ عقرب ۱۳۰۰ شمسی)، مطبعه رفیق، کابل ۰

۸-بی بی سی فارسی،(۱۳ جوزای ۱۳۹۷ شمسی) مقاله:افغانستان ومصر ؛۹۰ ساله روابط دپلماتیک ، نوشته : فضل رحمن فاضل۰