یاد واره ای از داوود موسی

۲۰۲۲/۰۳/۱۷

یاد واره ای از داوود موسی

با داوود موسی چندین سال قبل آشنا شدم، با فاصلۀ سن و سالی که با هم داشتیم، در آغاز سعی میکردم، با او از گذشته های که او در آن زندگی کرده است زیاد حرف بزنم، تا با من – که چندان هم زیاد امروزی نبودم – احساس دلتنگی نکند، ولی با حیرت متوجه شدم که او بیشتر از من “امروزی تر” است، و بر واقعیت های فرهنگی جاری که روشنگرانه اند، با دلچسپی کامل می اندیشد. تصورکردم او دگر ارزش هایی از نسل معاصران دوران جوانی اش را کمتر به خاطر سپرده باشد، ولی نه… او چنان از اندیشگی معاصران دوران جوانی اش اطلاعات دقیق داشت که گویی در همان زمان او به سر می بری، از بزرگان شعر نظیر استاد بیتاب، عشقری، محمود فارانی، شایق جمال، خلیلی و…. از مؤرخان نظیر،غبار، حبیبی، فرهنگ و رشتیا از طریق آثار ایشان با آنها تعلقاتی داشته است، جناب سید قاسم رشتیا و فرهنگ از اقارب قریب داوود بودند آقای موسی در هر حوزه ای از فرهنگ و ادب و هنر و فلسفه از چند نسل ذخایز زیادی در حافظۀ خود جابجا کرده بود، اوتجدد گرایی  و نوآوری های چند نسل وطن ما را در طرز فکر و کار و زندگی خود، می اندیشید و تجربه میکرد، انسانی با دستاورد های روشنگری چند نسل وطنش.

گاهی فکر میکنم داوود موسی آن چنان که بود کمترشناخته بودندش، چه ماحول روابط اجتماعی او، از داوود موسی شناخت صمیمی ولی ناکافی و سطحی داشت، به همین جهت من به این تلقی می انگارم که  انسان هایی در جوامع زندگی میکنند که با خصوصیت های شان کمتر در جامعه مورد شناسایی همه قرار میگیرند؛ یا به این دلیل که جامعه انگیزه های شناسایی خاصی را برای افراد در خود رشد داده است، یا آنکه شناخت ها بر انگیزه های ظاهر شخصیت افراد تعلق داده می شود که در این صورت انسان نمی تواند به داشته های محتوایی شخصیت کسی دست یابد.

مرحوم داوود موسی را می توان در زمرۀ شخصیت های محسوب نمود که به طور عام، همه از او شناخت تقریباً همسانی داشتند، اما با شناخت عمیق تر و توجه به وسعت آگاهی و دانش و حوزه های علمی، فرهنگی، هنری و ادبی ای که داشت، بعضاً حول و حوش او به درک کامل داوود موسی نائل نگردیده بودند.

علایق او از طریق زبان و معاملات کاری روزمره، برشخصیتش اثر ژرفی به جا گذاشته بود، انسان بی تکلف، همه پذیر، به دور از خود بزرگ بینی های منحط قومی و اجتماعی، دارای نگاه خیلی گسترده، بشاش، خوش قریحه، با تمکین، عاری از پیش داوری و تعصب، این ها را داوود موسی در ساختار شخصیتی خود داشت. 

او هم تاجر بود هم قانوندان، هم نویسنده و هم وکیل مدافع، نه در سطح یک شوقی و آماتور، بلکه در حد یک حرفه یی. وقتی به زندگی او نظر می اندازیم، او این راه را، با بیهودگی طی نکرده بود؛ در سال 1935 در قندهار متولد شد، و ده سال بعد که فامیلش در کابل مقیم گردید، او نیز در کابل اقامت گزید و سال1961 در همین شهر ازدواج کرد که ثمرۀ ازدواجش یک پسر و یک دختر می باشد.

داوود موسی دورۀ ثانوی تحصیل را در لیسۀ عالی حبیبیه به پایان رساند و پوهنځی حقوق و علوم سیاسی را تا سه سال دنبال نمود، اما بعداً به علت مشغولیت ها عازم خارج گردید واز پوهنتون “یو سی ال آ” در کالیفرونیای ایالات متحدۀ امریکا دپلوم انجنیری میخانیکی را بدست آورد.

با دانش کلی که از علم حقوق داشت، نامبرده در حوزۀ کار های تجارتی به تشخیص و فراگیری حقوق تجارت و مسایل مدنی مرتبط به ساحۀ حقوق، تتبعات و پژوهش های وسیعی انجام داد واین روند همراه با استعداد سرشارش باعث گردید که در حوزۀ کار های حقوقی به آگاهی های معتبری دست یابد، با متون قوانین، مقررات و لوایح زیاد کشور آشنایی عمیقی پیدا کرد، بالخصوص طی سال های 2002 تا سقوط جمهوریت اسلامی افغانستان (اگست 2021) هرقانونی که مطرح بحث قرار میگرفت، داوود موسی را به خاطر می آوردند، او در تسوید، تعدیل، تصحیح، تفسیر، شرح، انساخ و وضع قوانین زیاد به نحوی سهم میگرفت.

حین تعیین اعضای کمیسیون تسوید قانون اساسی 2004 جمهوری اسلامی افغانستان، از او دعوت شد تا در آن سهم بگیرد ولی او بنابر ملاحظاتی که در بارۀ برخی از مندرجات مسودۀ آن قانون داشت از شرکت در آن کمیسیون معذرت خواست. در سال های اخیر بعضی از دعاوی مدنی را وکالت نیز میکرد.

تسلط او بر چندین زبان (انگلیسی، فرانسوی، عربی، اردو، دری و البته پشتو) برای او ابزار فراوان جهت دسترسی به متون مختلف حقوقی و زبانی را فراهم نموده بود؛ با استفاده از این ابزار می توانست ریشه ها و وجه تسمیۀ زیاد کلمات و لغات را کالبد شگافی نماید که برخی از نوشته ها و مقالاتش شاهد این مدعی اند، این فرصت او را مساعدت می نمود تا دقیقترین کلمات را که حامل منظور مشخص قانون و قانونگزار باشد، تشخیص نماید و گنجانیدن آن را د ر متون قوانین مشوره بدهد و یا آن کلمات را در قوانین تعدیل و تعویض نماید، این عملیه بدون تبحر علمیت بر اصول و قواعد حقوقی ممکن نبود و او این اصول و قواعد را در دانش های خود داشت.

داوود موسی مرد کتاب خوانی بود، عاشق کتاب و معتاد به مطالعه، کتاب های، بلند و نابی را گرد آوری کرده بود، باری کتاب های کتابخانۀ شخصی خود را همه به کتابخانۀ “نانسی دوبره” در پوهنتون کابل اهدا نمود، این کتابخانه جز کتابخانۀ بزرگ  پوهنتون کابل بوده و در محوطۀ آن برای محصلان پوهنتون ایجاد گردیده است. اما داوود موسی از گردآوری و جمع آوری کتاب دست نگرفت، مجدداً به آراستن یک کتابخانه در منزلش پرداخت، و کتاب های مهم و اساسی زیادی را رویهم  نمود. کتاب ها به همان زبان هایی بودند که داوود آن السنه را بلد بود در کتاب ها از شاهنامۀ فردوسی گرفته تا کلیات رحمان بابا، مجموعۀ میثاق های حقوقی بین المللی، تاریخ غبار، کتاب هایی از رشتیا، فرهنگ اصطلاحات حقوقی، کلیات ابوالمعانی، کلیات اقبال (به زبان های اردو و فارسی) کلیات اسدالله خان غالب به زبان اردو، اصول املاء در زبان دری فارسی و…

که ا ز جمله، مجموعۀ اشعار فیض احمد فیض (شاعر اردو زبان نیم قارۀ هند) را نیز به نویسندۀ این سطور اهدا نمود.

  و اما کار های نوشتاری او: داوود موسی تقریباً بیش از 97  مقالۀ تحقیقی در موضوعات و مطالب گوناگون و متنوع را خامه نموده است که در وابسایت های آریانا افغانستان آنلاین، افغان جرمن آنلاین و…. به نشر رسیده اند.      

مقالات او به مسائل متنوع اختصاص یافته اند که مسایل اجتماعی سیاسی، فرهنگی، ادبی، دینی، حقوقی، شرح کلمات و… را در بر میگیرند. داوود موسی در یکی از مقالاتش، پیرامون جامعۀ افغانی و حقوق بشر از قول “آلفرد سمیث” Smith Alfred  دانشمند کانادایی می نویسد:« یکی از مشکلات عمدۀ عالم اسلام این است که قشری که تعلیم غربی گرفته اند، از جزئیات دین خود بی خبر اند، و بالعکس طبقۀ روحانی آن از حقائق دنیای مدرن چیزی نمی داند.»

در مقالۀ دیگرش پیرامون قوم پرستی می نویسد:« پندار قوم پرستی زادۀ مستقیم پندار مردسالاری بوده و یک تیوری در مورد ایجاد مرد سالاری در میان ابناء بشر چنین است که می گویند تا 2333 سال قبل جوامع بشری همه گرویدۀ عقیدۀ زن سالاری بودند. در جنوب فرانسه یک تعداد زیاد مجسمه های خدایان باشندگان هزاران سال قبل بدست آمده که همگی شان زن بودند. این برای آنست که تا زمانی که انسان تنها از طریق زراعت امرار معیشت می نمود، وجود زن را چون زمین فرا آورندۀ جمیع خوبی هایی که وجود ما بدان وابسته است می شمرد. وجود آلهات از قبیل آیزس Isis ) ) در مصر، اندرا Indra ))در هند، ایشتار Ishtar ) ) به نزد سومری ها و بابلیان به زعم مدعیان همین نظر شاهد مدعای شان می باشد…»

مقالۀ تحلیلی ای از داوود موسی تحت عنوان “چند نکته در بارۀ قرارداد ترانزیتی بین أفغانستان و پاکستان” نیز خامه شده بود که قابلیت تحلیلی قرارداد ها را در کار موصوف می توان ملاحظه کرد، او در دفاع از منافع کشورش از راه کاربرد مهارت های خود سخت کوشایی به خرج میداد.

مقالات تحقیقی دینی هم تحریر و نشر کرده از است، همانند مقالت “وحدت الوجود” که در دو قسمت به شر گذاشته بود.

موضوعات جالبی نیز گاهی مورد توجه اش قرار میگرفت مثل “کوه نور داستان مشهورترین الماس دنیا” که یک نوشته اش را برای شرح آن، خامه نمود.  

داوود موسی هیومانیست بود و به انسان و ارجحیتش باور داشت، این شیوۀ فکری را نه در تصور، بلکه در زندگی عملاً به جا میکرد؛ زمانی که در شرکت شنسب مشغول کار و بار بود به آن انسان های می اندیشید که مصروف اعمار عقل و فراست نسل آیندۀ وطن بودند، داوود به تقریباً چهل و دو معلم بی بضاعت ماهانه مبالغی می پرداخت، تادیۀ این وجوه تا دیر زمانی به آن مدرسان شریف وطن ادامه می یافت، در دادن اعانه به افراد خیلی دقت میکرد که وجه پرداخته شده تا حد زیادی مؤثر باشد.

اینک… گویا در میهن ما چنین تقدیر شده است که نخست گل های برازنده چیده شوند؛ او در صبح 7 مارچ 2022 در شهر کابل با همه معصومیت و مهربانی اش با بیرحمی تمام به شهادت رسید. خداوند ج بیامرزدش

قابل یادآوری جدی است که در تهیۀ برخی از معلومات از معاونت بانو فرهیخته ملال  موسی نظام و بانو صبرینه نوری موسی، عمیقاً ابراز امتنان می نمایم.

پایان